Uzyskanie prawomocnego wyroku unieważniającego umowę kredytu frankowego to ogromny sukces dla kredytobiorcy. Ale co dokładnie oznacza to w praktyce finansowej? Jak wygląda rozliczenie z bankiem po stwierdzeniu nieważności umowy? Kluczowa jest tu tzw. teoria dwóch kondykcji.
Teoria dwóch kondykcji – dominujący sposób rozliczenia
Przez lata toczył się spór o sposób rozliczenia nieważnej umowy kredytowej. Obecnie, dzięki ugruntowanemu orzecznictwu Sądu Najwyższego i TSUE, dominuje teoria dwóch kondykcji. Zakłada ona istnienie dwóch niezależnych od siebie roszczeń (kondykcji):
- Roszczenie banku wobec kredytobiorcy: Bank ma prawo żądać zwrotu wypłaconej kwoty kapitału (bez odsetek, prowizji itp.). Jest to świadczenie nienależne, które kredytobiorca otrzymał bez podstawy prawnej (bo umowa jest nieważna od początku).
- Roszczenie kredytobiorcy wobec banku: Kredytobiorca ma prawo żądać zwrotu wszystkich świadczeń, jakie uiścił na rzecz banku w wykonaniu nieważnej umowy. Obejmuje to:
- Wszystkie zapłacone raty kapitałowo-odsetkowe.
- Prowizje (np. za udzielenie kredytu).
- Opłaty przygotowawcze i inne.
- Składki na ubezpieczenia powiązane z kredytem (np. ubezpieczenie niskiego wkładu własnego – UNWW).
Jak wygląda rozliczenie w praktyce?
Po prawomocnym wyroku strony powinny porównać sumy swoich wzajemnych roszczeń:
- Suma wpłat kredytobiorcy > Wypłacony kapitał:
- W tej sytuacji kredytobiorca nie tylko nie musi już nic płacić bankowi, ale ma nadpłatę.
- Bank jest zobowiązany zwrócić kredytobiorcy różnicę między sumą jego wpłat a kwotą otrzymanego kapitału.
- Od tej nadpłaty kredytobiorcy należą się również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone najczęściej od dnia wezwania banku do zapłaty lub od dnia doręczenia bankowi odpisu pozwu.
- Przykład: Bank wypłacił 300 000 zł kapitału. Kredytobiorca przez lata spłacił łącznie 350 000 zł. Po unieważnieniu umowy bank musi zwrócić kredytobiorcy 50 000 zł plus odsetki.
- Suma wpłat kredytobiorcy < Wypłacony kapitał:
- Taka sytuacja zdarza się rzadziej, głównie przy kredytach spłacanych krótko lub zaciągniętych niedawno.
- W tym przypadku kredytobiorca jest zobowiązany zwrócić bankowi brakującą część kapitału.
- Przykład: Bank wypłacił 300 000 zł kapitału. Kredytobiorca spłacił do tej pory 250 000 zł. Po unieważnieniu umowy kredytobiorca musi zwrócić bankowi 50 000 zł. Nadal jest to korzystne, bo “pozbywa się” reszty zadłużenia, które według harmonogramu mogło wynosić znacznie więcej.
Przedawnienie roszczeń banku o zwrot kapitału
Ważną kwestią jest termin przedawnienia roszczeń banku o zwrot wypłaconego kapitału. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego i orzecznictwem TSUE, termin ten nie może rozpocząć biegu, zanim konsument dowiedział się o niedozwolonym charakterze postanowienia umownego lub zanim złożył oświadczenie o woli skorzystania z ochrony przed skutkami abuzywności. W praktyce oznacza to, że roszczenia banków rzadko kiedy są przedawnione w momencie wydawania wyroku.
Brak prawa banku do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału!
Banki przez pewien czas próbowały dochodzić od kredytobiorców dodatkowego roszczenia – tzw. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. Jednak Trybunał Sprawiedliwości UE w kluczowym wyroku (C-520/21) jednoznacznie stwierdził, że bankom nie przysługuje takie roszczenie od konsumentów w przypadku unieważnienia umowy z powodu klauzul abuzywnych. Uznanie takiego prawa byłoby sprzeczne z celem Dyrektywy 93/13 (ochrona konsumentów) i osłabiałoby jej odstraszający efekt wobec przedsiębiorców stosujących nieuczciwe warunki umowne.
Podsumowanie
Unieważnienie umowy kredytu frankowego prowadzi do rozliczenia stron według teorii dwóch kondykcji. Najczęściej oznacza to dla kredytobiorcy koniec dalszych spłat i odzyskanie nadpłaconych środków. Co istotne, bank nie może żądać żadnych dodatkowych opłat ponad zwrot czystego kapitału.
Prawomocny wyrok to dopiero początek rozliczeń. Warto mieć wsparcie prawnika również na tym etapie, aby sprawnie odzyskać należne środki od banku.